Het gebruik van BIM, Building Information Modeling/Management als methode om het bouwproces te optimaliseren kent de laatste jaren een sterke opgang en past binnen de digitale transitie van de bouwsector. Via dit digitaal model worden geometrie en informatie aan elkaar gekoppeld. Het model laat toe om gegevens uit te wisselen tussen verschillende partijen van een bouwproject. Om die uitwisseling in goede banen te leiden worden duidelijke afspraken omschreven en gebundeld in het BIM-protocol en het BIM-uitvoeringsplan.
30 april 2024
6 min
Het BIM-protocol is een contractueel document met afspraken en verwachtingen rond BIM dat idealiter bij de start van het project door de opdrachtgever en de reeds gekende projectpartners ondertekend wordt. Het BIM-uitvoeringsplan is een aanvulling op het BIM-protocol en omschrijft hoe de afspraken in de praktijk uitgevoerd worden. Hoewel het werken met BIM bepaalde efficiëntie- en kwaliteitswinsten kan opleveren, vereist het wel enige aandacht op het gebied van auteursrechten. Waar in een traditioneel project de architect een plan uittekent en daarop ook de auteursrechten bezit, wordt er in een BIM-model veel meer informatie gedeeld en bezit iedere partij de rechten op de informatie die zij toevoegt.
Auteursrechten
Auteursrechten ontstaan automatisch voor concrete, originele creaties van de geest. De drie voorwaarden moeten daarbij vervuld zijn:
- De werken moeten geconcretiseerd zijn, het idee voor een grondplan is niet auteursrechtelijk beschermd, enkel het plan zelf.
- Het werk moet origineel zijn
- Er moet een creatief proces aan vooraf gaan, wat bij de beoordeling voer kan zijn voor discussie. Bij dispuut zal de rechtbank hierover moeten beslissen.
De auteursrechten komen verder voornamelijk aan bod in het BIM-protocol.
Uitgangspunt is dat wanneer verschillende partijen gelijktijdig aan een BIM – model werken, met een mogelijke creatieve en originele inbreng, elk van hen de rechten op zijn bijdrage behoudt. Het protocol stelt verder duidelijk dat iedere projectpartner de gebruiksrechten moet worden verleend op de informatie teneinde diens taken in het project op een goede manier te kunnen uitvoeren.
Iedere projectpartner die creaties ter beschikking stelt, moet in het protocol tevens garanderen zelf ook de nodige toestemmingen te hebben verkregen van derden (zelfs van eigen werknemers of leveranciers) die hebben meegewerkt aan een creatie die in het BIM model wordt verkregen.
Indien er geen akkoord gesloten wordt en de bijdrage van de verschillende ontwerpers niet kan geïsoleerd worden, zal er zelfs sprake zijn van een onverdeeld auteursrecht. In dat geval kan iedere ontwerper zijn auteursrechten doen gelden op het geheel van het ontwerp.
Het is dus belangrijk om goede afspraken te maken en een vrijwaring te bieden aan anderen die de bijdrage van de ontwerper(s) willen gebruiken gedurende het bouwproces. Bij de auteursrechten maakt men een onderscheid tussen de morele rechten en de vermogensrechten. De morele rechten zijn onvervreemdbaar. Dat wil zeggen dat de ontwerper er in principe geen afstand kan van doen. Ontwerpers kunnen echter wel toestemming geven voor het specifiek gebruik van hun werk of voor het aanbrengen van bepaalde wijzigingen. Dit is een overeenkomst die moet gesloten worden tussen bouwheer en ontwerper. De bouwheer moet dus op voorhand goed nadenken waarvoor hij het BIM-model wil gebruiken in de toekomst vb. assetbeheer, onderhoud, renovatieproces…
Het auteursrecht vereist geen formaliteiten of registratie, maar het kan zinvol zijn om een i-depot te nemen om achteraf aan te tonen wat de creatieve inbreng precies was van iedere ontwerper. Dergelijk i-depot laat toe om documenten op te laden en er een datumstempel aan te geven.
De vermogensrechten kunnen gebruikt worden om inkomen te verwerven en zijn overdraagbaar. Een bouwheer mag bijvoorbeeld het plan van een architect niet doorverkopen zonder zijn toestemming, tenzij overeengekomen. In het geval van een BIM-model spreken we echter over meer dan plannen, zo is er ook de databank met gebouwinformatie die in een latere fase kan gebruikt worden voor onderhoud en beheer van het gebouw.
De overdracht van vermogensrechten kan gebeuren via een licentieovereenkomst of een overeenkomst tot overdracht van rechten. Meer informatie over wat het precieze verschil is tussen beide is terug te vinden op de Buildwise BIM wiki – Intellectuele eigendom en gebruiksrechten.
De wetgeving op de auteursrechten heeft in de eerste plaats tot doel de rechten van de auteur (de ontwerper) te beschermen. Dat betekent dus ook dat de uitvoerende aannemer er goed aan doet een aantal zaken te controleren, zodat hij geen ongewilde inbreuk pleegt op die auteursrechten.
Aanpassingen aan het oorspronkelijk ontwerp
Dit is ongetwijfeld het meest gevoelige punt in het auteursrecht, het recht van de ontwerper om zich te verzetten tegen aanpassingen aan het oorspronkelijk ontwerp en tegelijk de mogelijkheid bieden aan de bouwheer en de aannemer om de werken op correcte wijze uit te voeren en eventueel aanpassingen aan te brengen achteraf. Het makkelijkst is uiteraard dat de ontwerper in de licentie aangeeft dat bewerkingen zijn toegelaten of via overdracht afstand doet van zijn auteursrechten (althans voor het vermogensrechtelijk gedeelte). In het andere geval zal men gedetailleerd moeten beschrijven welke wijzigingen zijn toegelaten en welke niet hetzij in onderhandeling gaan.
Bij een onoplosbaar conflict zullen de rechten van de ontwerper steeds moeten worden afgewogen tegenover de rechten van de bouwheer, maar voor de voortgang van een project is dergelijke situatie uiteraard niet wenselijk.
Wijziging van de uitvoerende aannemer
Wanneer een licentieovereenkomst wordt gesloten tussen bouwheer en ontwerper, dan kan daarin vervat zitten wie de werken mag uitvoeren. Wanneer de samenwerking wordt stopgezet tussen bouwheer en aannemer en een externe aannemer de werken overneemt, dan kan dit dat een inbreuk zijn op die overeenkomst, zelfs in het geval dat de oorspronkelijke aannemer failliet gaat.
Het gebruik van foto’s, renderings of videobeelden
Voor promotionele doeleinden is het mogelijk dat de uitvoerende aannemer die op zijn eigen website wil plaatsen. Hierbij moeten goede afspraken gemaakt worden met de ontwerper. Afhankelijk van de overeenkomst tussen opdrachtgever en ontwerper kan het zijn dat die rechten zijn overgedragen en dan moet men de toestemming verkrijgen van de opdrachtgever.
Kan de opdrachtgever het model gebruiken voor een ander project?
Het BIM-protocol template van Buildwise verleent de opdrachtgever slechts beperkte rechten om het model te gebruiken meerbepaald in de context van het beheer van het project in kwestie. Indien de opdrachtgever het model toch wil gebruiken voor andere projecten is het aangeraden deze bepalingen bijkomend op te nemen in het BIM-protocol van het project in kwestie.
BIM & databanken
Databanken worden beschouwd als intellectuele eigendom en er zijn twee soorten bescherming voor databanken: bescherming door het auteursrecht en bescherming door het databankenrecht. Opdat de databank van het BIM – model bescherming onder het databankenrecht recht zou genieten, is vereist dat er een substantiële investering moet hebben plaatsgevonden en dat het moet gaan over het verkrijgen/verzamelen van data en niet het creëren van data. Die scheidingslijn is bij een BIM-model niet altijd zo duidelijk, maar vaak is het model wel een verzameling van verschillende modellen en data verkregen bij verschillende producenten of toeleveranciers en valt het dus onder het databankenrecht.
De structuur van de databank kan ook bekeken worden van uit het oogpunt van auteursrecht. Voor toepassing van het auteursrecht moet er echter sprake zijn van een oorspronkelijk karakter. Een BIM-model is een gestandaardiseerde omzetting van de opzet en structuur van het ontwerp (het ontwerp dat wel auteursrechtelijk beschermd is) naar een databank, waardoor de databank op zich, die het BIM-model vormt, dus niet auteursrechtelijk beschermd is.
Wat als de afspraken niet worden nageleefd?
De deelnemers aan BIM dienen de nodige discipline aan de dag te leggen om de gemaakte afspraken na te leven. In geval discussie ontstaat omwille van eventuele niet naleving is een minnelijke oplossing de meest adequate, eerder dan gerechtelijke procedures. Meer informatie is terug te vinden in het nieuwsbericht ‘Hoe los je een geschil over intellectuele eigendom op?’. Meer informatie over de juridische aspecten van BIM vind je op ‘Alles over de juridische aspecten van BIM’.
Auteurs: Stefan Danschutter, Wim Mertens & Louis Casteleyn
Dit artikel is mede tot stand gekomen via informatie verzameld uit het praktijkboek ‘Intellectuele Eigendomsrechten in het bouwrecht’ – Instituut voor bouwrecht, PY: 2022, AU: prof. Mr. Dr. E.M. Bruggeman, F.C. Crommelin & N. van Wijk-van Gist
Recente artikels
Het belang van de afspoelbaarheid van watergedragen verven voor wanden en plafonds binnen
06 mei 2024
Een ETICS combineren met een andere afwerking? Het kan!
02 mei 2024
3 min.
BIM & auteursrechten
30 april 2024
6 min.
Een ‘schilderklare’ ondergrond: waarom moet deze benaming vermeden worden?
25 april 2024
-1 min.
Problemen vermijden met akoestiek? Bereid je voor
24 april 2024
2 min.
Nieuwe cementensoorten voor een lagere milieu-impact
17 april 2024
1 min.
Vacuümisolatieglas bij renovaties
16 april 2024
5 min.